Bệnh giời leo (zona thần kinh) là một tình trạng nhiễm trùng da gây đau đớn do virus Varicella-Zoster – cùng loại virus gây ra bệnh thủy đậu. Đây là bệnh thường gặp nhưng có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu chi tiết về bệnh giời leo, từ nguyên nhân, triệu chứng đến các phương pháp điều trị hiệu quả và cách phòng ngừa bệnh này.
Giời leo, hay còn gọi là bệnh zona thần kinh (Shingles), là một bệnh nhiễm trùng do virus Varicella-Zoster gây ra1. Đây chính là loại virus đã gây ra bệnh thủy đậu và có khả năng tồn tại trong cơ thể sau khi người bệnh khỏi thủy đậu. Virus này không bị loại bỏ hoàn toàn mà tồn tại ở dạng tiềm ẩn trong các hạch thần kinh cảm giác gần cột sống.
Bệnh giời leo thường xuất hiện ở bất kỳ vị trí nào trên cơ thể, nhưng phổ biến nhất là vùng liên sườn, bên dưới tai và các vùng khác. Đặc điểm nhận biết của bệnh là các vết phát ban đỏ, mụn nước dọc theo đường đi của dây thần kinh, thường chỉ xuất hiện ở một bên cơ thể. Mặc dù bệnh không gây nguy hiểm đến tính mạng, nhưng có thể để lại những biến chứng đáng kể, đặc biệt là đau thần kinh sau zona.
Bệnh giời leo thường xuất hiện vào mùa mưa với thời tiết lạnh, độ ẩm cao kết hợp với cơ địa mệt mỏi, sức đề kháng yếu. Điều này giải thích tại sao một số người có nguy cơ mắc bệnh cao hơn những người khác, đặc biệt là những đối tượng có hệ miễn dịch suy yếu.
Nguyên nhân chính gây bệnh giời leo là sự tái hoạt động của virus Varicella-Zoster đã tồn tại trong cơ thể người bệnh. Sau khi một người mắc và khỏi bệnh thủy đậu, virus này không bị đào thải mà sẽ khu trú tại các hạch thần kinh cảm giác gần cột sống dưới dạng tiềm tàng, có thể tồn tại hàng chục năm.
Khi cơ thể rơi vào tình trạng suy giảm khả năng miễn dịch, virus sẽ tái hoạt động và gây ra bệnh zona thần kinh. Quá trình này thường bị kích hoạt bởi một số yếu tố nhất định.
Một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ tái hoạt động của virus và gây bệnh giời leo bao gồm:
Bệnh giời leo không lây trực tiếp qua tiếp xúc thông thường, nhưng dịch trong các mụn nước của người bệnh giời leo có thể lây truyền virus gây thủy đậu cho những người chưa từng mắc bệnh thủy đậu hoặc chưa tiêm phòng vaccine thủy đậu7.
Bệnh giời leo thường xuất hiện theo các giai đoạn với những triệu chứng đặc trưng. Việc nhận biết các triệu chứng này sớm sẽ giúp người bệnh có biện pháp điều trị kịp thời, hạn chế biến chứng.
Trong giai đoạn này, người bệnh có thể cảm thấy:
Những triệu chứng này thường xuất hiện từ 1-5 ngày trước khi phát ban và có thể dễ bị nhầm lẫn với các bệnh khác.
Sau giai đoạn tiền triệu chứng, người bệnh sẽ bắt đầu xuất hiện các dấu hiệu rõ ràng hơn:
Các vết phát ban thường xuất hiện ở vùng liên sườn, gần tai, đùi trong, bụng, cổ, vai, mặt, lưng, và nguy hiểm nhất là ở hố mắt.
Sau khoảng 7-10 ngày, các mụn nước sẽ bắt đầu khô và đóng vảy:
Trong một số trường hợp, người bệnh có thể gặp phải các triệu chứng khác như giảm thính lực một bên tai, mất vị giác phần trước lưỡi, chóng mặt, hoa mắt, ù tai và có thể yếu một bên mặt.
Mặc dù bệnh giời leo thường không gây tử vong, nhưng nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách, bệnh có thể để lại những biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh.
Đây là biến chứng phổ biến nhất của bệnh giời leo, được đặc trưng bởi cơn đau kéo dài sau khi các tổn thương da đã lành. Người bệnh vẫn cảm thấy đau, nhức buốt, tê tê ở vùng da đã bị giời leo, dù vết thương đã lành hẳn.
Tỷ lệ mắc hội chứng đau sau zona tăng dần theo tuổi. Theo nghiên cứu, tỷ lệ này tăng từ 5% ở những người dưới 60 tuổi lên 10% ở những người từ 60 đến 69 tuổi và lên 20% ở những người từ 80 tuổi trở lên.
Đau sau zona có thể kéo dài hàng tuần, hàng tháng hoặc thậm chí hàng năm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Biến chứng này có thể dẫn đến các vấn đề như chán ăn, khó ngủ, yếu dần các cơ, nguy cơ cao bị liệt, khiến người bệnh tự cảm thấy mình trở thành gánh nặng của chính bản thân, gia đình và toàn xã hội.
Khi các mụn nước vỡ ra, vùng da bị tổn thương có thể bị nhiễm trùng bởi vi khuẩn. Biến chứng này đặc biệt nguy hiểm đối với người có hệ miễn dịch suy yếu hoặc mắc các bệnh mạn tính về da như viêm da cơ địa hay bệnh vảy nến.
Nhiễm trùng da có thể dẫn đến:
Nếu bệnh giời leo ảnh hưởng đến dây thần kinh gần mắt, có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng về thị lực, thậm chí gây mù mắt. Người bệnh thường có cảm giác đau nhức mắt kèm theo nổi mẩn ở vùng trán, mắt, hoặc mũi.
Các biến chứng về mắt có thể bao gồm:
Người bệnh cần được chuyển ngay đến bác sĩ chuyên khoa mắt nếu có bất kỳ dấu hiệu nào liên quan đến mắt khi mắc giời leo7.
Ngoài các biến chứng chính trên, bệnh giời leo còn có thể gây ra nhiều biến chứng khác tùy thuộc vào vị trí mắc bệnh:
Điều trị bệnh giời leo cần được thực hiện càng sớm càng tốt để giảm thiểu nguy cơ biến chứng. Các phương pháp điều trị bao gồm sử dụng thuốc Tây y và các biện pháp hỗ trợ tại nhà.
Thuốc kháng virus là phương pháp điều trị chính và hiệu quả nhất đối với bệnh giời leo. Các loại thuốc này giúp ngăn chặn sự phát triển của virus, giúp thương tổn da lành nhanh hơn và giảm mức độ đau đớn.
Thuốc kháng virus có hiệu quả nhất khi được sử dụng trong vòng 72 giờ đầu kể từ khi xuất hiện triệu chứng phát ban. Sau thời gian này, thuốc vẫn có thể hữu ích nếu xuất hiện mụn nước mới.
Các loại thuốc kháng virus phổ biến bao gồm:
Điều trị bằng thuốc kháng virus thường kéo dài trong khoảng một tuần. Người bệnh cần tuân thủ đúng liều lượng và thời gian điều trị theo chỉ định của bác sĩ.
Các thuốc giảm đau được sử dụng để kiểm soát các cơn đau do bệnh giời leo gây ra. Tùy thuộc vào mức độ đau, bác sĩ có thể chỉ định các loại thuốc giảm đau khác nhau:
Ngoài thuốc kháng virus và giảm đau, người bệnh giời leo còn có thể được chỉ định sử dụng các loại thuốc chống viêm và chống ngứa:
Bên cạnh việc sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ, người bệnh có thể áp dụng một số phương pháp hỗ trợ tại nhà để giảm bớt các triệu chứng và thúc đẩy quá trình hồi phục.
Tinh dầu, đặc biệt là dầu cây chè (tea tree oil), có tác dụng kháng khuẩn và chống viêm mạnh mẽ, giúp giảm nguy cơ nhiễm trùng và thúc đẩy quá trình lành vết thương.
Dầu cây chè chứa hàm lượng cao các hoạt chất như terpinen-4-ol, Eucalyptol, cineole, nerolidol và viridiflorol, có tác dụng kháng khuẩn, chống viêm, thúc đẩy quá trình làm lành vết thương do bọng nước gây ra và hỗ trợ làm mờ sẹo hiệu quả.
Cách sử dụng:
Chườm mát là một trong những cách trị giời leo tại nhà đơn giản và dễ áp dụng5. Phương pháp này giúp làm ẩm vùng da bị tổn thương, giảm thiểu tình trạng viêm và sưng da.
Cách thực hiện:
Bên cạnh chườm mát, phương pháp chườm lạnh cũng có thể được sử dụng để giảm đau và ngứa. Tuy nhiên, không nên đặt đá trực tiếp lên da mà nên bọc trong khăn mềm.
Mật ong và nha đam là hai nguyên liệu tự nhiên có tác dụng kháng khuẩn, chống viêm và thúc đẩy quá trình lành vết thương.
Mật ong: Với đặc tính kháng khuẩn tự nhiên, mật ong có thể giúp ngăn ngừa nhiễm trùng và thúc đẩy quá trình lành vết thương. Người bệnh có thể trực tiếp bôi một lớp mỏng mật ong nguyên chất lên vùng da bị tổn thương.
Nha đam: Thành phần của nha đam chứa hàm lượng lớn nước và vitamin các nhóm A, B, C, E, các chất kẽm, magie, đồng, axit folic, axit salixylic và hơn 20 loại amino axit có lợi giúp kháng viêm, ngăn chặn nguy cơ nhiễm trùng lan rộng.
Cách sử dụng nha đam:
Ngoài các phương pháp đã nêu, người bệnh còn có thể áp dụng một số biện pháp khác để hỗ trợ điều trị giời leo tại nhà:
Khi điều trị bệnh giời leo, người bệnh cần lưu ý một số điểm sau để đạt hiệu quả tốt nhất và tránh các biến chứng:
Phòng ngừa bệnh giời leo là rất quan trọng, đặc biệt đối với những người có nguy cơ cao. Dưới đây là một số biện pháp hiệu quả để phòng ngừa bệnh:
Tiêm vắc-xin là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất đối với bệnh giời leo. Có hai loại vắc-xin được sử dụng:
Tiêm vắc-xin giúp kích thích cơ thể sản sinh kháng thể ngăn chặn sự tấn công và gây bệnh của virus Varicella-Zoster, giảm nguy cơ mắc bệnh giời leo1.
Duy trì một hệ miễn dịch khỏe mạnh là một phần quan trọng trong việc phòng ngừa bệnh giời leo:
Mặc dù bệnh giời leo không lây trực tiếp từ người này sang người khác, nhưng virus trong các mụn nước của người bệnh giời leo có thể gây bệnh thủy đậu cho người chưa từng mắc bệnh thủy đậu hoặc chưa tiêm phòng:
Mặc dù có nhiều phương pháp điều trị tại nhà, nhưng có những trường hợp người bệnh giời leo cần đến gặp bác sĩ ngay:
Câu Hỏi Thường Gặp Về Bệnh Giời Leo
Bệnh Giời Leo Có Lây Không?
Bệnh giời leo không lây trực tiếp từ người này sang người khác. Tuy nhiên, virus trong các mụn nước của người bệnh giời leo có thể gây bệnh thủy đậu cho người chưa từng mắc bệnh thủy đậu hoặc chưa tiêm phòng nếu họ tiếp xúc trực tiếp với dịch từ các mụn nước.
Bệnh Giời Leo Có Thể Tái Phát Không?
Bệnh giời leo thường chỉ xảy ra một lần trong đời. Tuy nhiên, trong một số trường hợp hiếm, bệnh có thể tái phát, đặc biệt là ở những người có hệ miễn dịch suy yếu nghiêm trọng.
Bệnh Giời Leo Có Thể Điều Trị Khỏi Hoàn Toàn Không?
Bệnh giời leo có thể được điều trị để giảm triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng. Tuy nhiên, virus Varicella-Zoster vẫn tồn tại trong cơ thể ở trạng thái không hoạt động. Với điều trị sớm và đúng cách, người bệnh có thể hồi phục hoàn toàn mà không để lại biến chứng.
Thời Gian Điều Trị Bệnh Giời Leo Kéo Dài Bao Lâu?
Thời gian điều trị bệnh giời leo phụ thuộc vào nhiều yếu tố như tuổi tác, tình trạng sức khỏe tổng thể, và thời điểm bắt đầu điều trị. Thông thường, phát ban và mụn nước sẽ lành trong khoảng 2-4 tuần. Tuy nhiên, cảm giác đau có thể kéo dài hơn, đặc biệt ở người cao tuổi.
Người Đã Tiêm Vắc-Xin Thủy Đậu Có Thể Mắc Bệnh Giời Leo Không?
Người đã tiêm vắc-xin thủy đậu có nguy cơ mắc bệnh giời leo thấp hơn nhiều so với người chưa tiêm. Tuy nhiên, vắc-xin không đảm bảo 100% khả năng phòng bệnh, vì vậy một số người tiêm vắc-xin vẫn có thể mắc bệnh, nhưng thường với mức độ nhẹ hơn.
Kết Luận
Bệnh giời leo là một bệnh nhiễm trùng da gây ra bởi virus Varicella-Zoster, cùng loại virus gây ra bệnh thủy đậu. Mặc dù không đe dọa đến tính mạng, nhưng bệnh có thể gây ra những cơn đau dữ dội và để lại các biến chứng nghiêm trọng nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách.
Điều trị bệnh giời leo hiệu quả cần kết hợp giữa sử dụng thuốc kháng virus, giảm đau theo chỉ định của bác sĩ và các phương pháp hỗ trợ tại nhà như chườm mát, sử dụng tinh dầu cây chè, mật ong, nha đam… Điều quan trọng là bắt đầu điều trị càng sớm càng tốt, đặc biệt là trong vòng 72 giờ đầu sau khi xuất hiện phát ban.
Phòng ngừa bệnh giời leo hiệu quả nhất là tiêm vắc-xin thủy đậu cho trẻ em và vắc-xin zona cho người từ 50 tuổi trở lên. Bên cạnh đó, duy trì lối sống lành mạnh, tăng cường hệ miễn dịch và tránh tiếp xúc với người mắc bệnh thủy đậu hoặc giời leo (nếu bạn chưa từng mắc bệnh thủy đậu hoặc chưa tiêm phòng) cũng là những biện pháp phòng ngừa quan trọng.
Hiểu rõ về bệnh giời leo, cách nhận biết triệu chứng sớm và biết cách xử trí kịp thời sẽ giúp người bệnh giảm thiểu đau đớn, rút ngắn thời gian điều trị và tránh được các biến chứng nguy hiểm. Nếu nghi ngờ mắc bệnh giời leo, hãy đến gặp bác sĩ ngay để được chẩn đoán và điều trị đúng cách.